Ảnh: Ngọc Hà.
Theo đó, thị trường phát điện cạnh tranh đã được chính thức vận hành từ tháng 7/2012 và đang ngày càng hoàn thiện. Từ đầu năm 2019, thị trường bán buôn điện cạnh tranh chính thức vận hành. Theo dự kiến trong giai đoạn từ năm 2022 - 2024, khách hàng sử dụng điện được mua điện trên thị trường điện giao ngay và từ sau năm 2024 sẽ được lựa chọn đơn vị bán lẻ điện. Thế nhưng, không chỉ các dự án chuẩn bị đầu tư và đang triển khai xây dựng muốn đàm phán các hợp đồng cam kết sản lượng điện mua ở mức cao nhất mà không ít nhà máy điện đã bán điện lên lưới từ lâu nhưng vẫn không muốn tham gia chào giá trên thị trường cạnh tranh. Theo các chuyên gia, cùng với việc hoàn thiện hành lang pháp lý làm cơ sở cho phát triển các dự án điện, cần thay đổi chính sách phù hợp để đưa thị trường điện vận hành theo đúng quy luật cung - cầu:
Tại hội thảo “Cơ chế, chính sách cho các nhà đầu tư IPP phát triển nguồn điện tại Việt Nam - Những vấn đề đối với nhà đầu tư” do Ban Chỉ đạo Quốc gia về Phát triển Điện lực tổ chức mới đây, trong khi còn nhiều cách hiểu khác nhau về dự án điện theo hình thức nhà máy điện độc lập (IPP) cũng như cơ chế khuyến khích của hình thức đầu tư này thì một số nhà đầu tư các dự án loại này kiến nghị Bộ Công Thương yêu cầu EVN ký hợp đồng cam kết sản lượng mua điện ở mức tối đa với giá cố định.
Cụ thể, ông Ngô Quốc Hội -Tổng giám đốc Nhà máy điện An Khánh (Bắc Giang) có công suất 650MW đề nghị Bộ Công Thương sớm chấp thuận sản lượng điện hợp đồng của nhà máy này bằng 90% sản lượng điện bình quân nhiều năm của dự án trong thời gian 10 năm (kể từ ngày nhà máy vận hành thương mại - dự kiến vào năm 2023). Dự án điện khí Bạc Liêu cũng có đề xuất tương tự.
Theo ông Đặng Huy Đông – nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch Đầu tư, đại diện tư vấn cho dự án nhiệt điện khí Bạc Liêu (3.200MW) thì các hợp đồng cam kết sản lượng điện (PPA) có vai trò quan trọng giúp các chủ đầu tư huy động vốn khi các bảo lãnh vay vốn của Chính phủ không còn.
"Nếu như các chính sách về hợp đồng mẫu PPA mà không được ra sớm hoặc ít nhất là quan điểm chủ trương của các hợp đồng mua bán điện cho các nhà máy điện độc lập mà không được làm rõ thì chắc chắn sẽ ảnh hưởng tới tiến độ của dự án, không chỉ dự án này mà tôi cho rằng tất cả các dự án IPP trong giai đoạn tới họ đều trông chờ vào"- ông Đông chia sẻ.
Ảnh: Ngọc Hà.
Trước đề xuất được bảo lãnh mua điện với sản lượng lớn, giá ổn định, không theo thị trường của các nhà đầu tư nguồn điện, ông Dương Quang Thành - Chủ tịch Hội đồng thành viên Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho rằng, các doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào dự án điện có nhiều thuận lợi hơn EVN khi được làm tất cả những gì pháp luật không cấm, trong khi EVN là doanh nghiệp (DN) nhà nước, phải tuân thủ nhiều quy định “không được phép”. Hiện nay, cũng giống như các DN khác, Chính phủ không còn bảo lãnh vốn vay cho EVN khi đầu tư các công trình điện. Ông Dương Quang Thành cũng cho rằng, nhà đầu tư tư nhân (IPP, BOT) cũng cần làm quen với việc không có sự bảo lãnh của Chính phủ. Theo lộ trình thị trường điện cạnh tranh không còn lâu nữa,vì đến năm 2023 đã bắt đầu vận hành thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, nghĩa là khi đó, các nhà máy điện hoàn toàn có thể bán điện trực tiếp đến người dân - những hộ có nhu cầu tiêu dùng điện - nên câu hỏi “nếu EVN không mua điện thì ai mua điện” sẽ không còn phù hợp. Hiện nay Bộ Công Thương cũng đang thực hiện thí điểm cho các chủ đầu tư dự án điện mặt trời có thể bán trực tiếp tới các khách hàng mua điện.
Ông Dương Quang Thành - Chủ tịch Hội đồng thành viên Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) nêu thực tế và kiến nghị: "Thông tư 8266/BCT khi đưa ra thị trường bán buôn điện cạnh tranh cũng nói rất rõ về vấn đề khuyến khích các nhà đầu tư kể cả nhà đầu tư BOT tham gia chào giá trên thị trường điện cạnh tranh. Tuy nhiên hiện nay các nhà đầu tư BOT khi EVN gửi công văn hỏi thì không có nhà đầu tư BOT nào tham gia chào giá trên thị trường điện cạnh tranh. Như vậy vấn đề ở đây là gì? Thực ra các nhà đầu tư vẫn cần có cơ chế bảo lãnh của Chính phủ. Nếu cơ chế bảo lãnh của Chính phủ trước đây với khối lượng ít thì còn có thể thực hiện được, nhưng với tỷ lệ rất lớn thì việc bảo lãnh của Chính phủ kể cả về hợp đồng PPA, kể cả bảo lãnh về chuyển đổi ngoại tệ, kể cả bảo lãnh về nhiên liệu thì liệu Bộ Công Thương và Chính phủ có đứng ra bảo lãnh được hay không? Đó cũng là điều cần phải đưa ra xem xét trong thời gian tới".
Từ thực tế nghiên cứu và xây dựng thị trường điện Việt Nam trên cơ sở học tập kinh nghiệm của thị trường các nước như Ốt-x-trây-lia, Niu-zi-lân và Xingapo, ông Nguyễn Anh Tuấn, Cục trưởng Cục Điều tiết Điện lực, Bộ Công Thương cho rằng, thị trường điện các nước này hoàn toàn không có quy định gì về sản lượng cam kết cả, hoàn toàn do thị trường quyết định. Tuy nhiên, ở Việt Nam đang trong quá trình hình thành thị trường điện nên có quy định sản lượng cam kết nhằm bảo vệ chủ đầu tư.
Cụ thể, trước đây, Bộ Công Thương vẫn thường dựa trên cân đối cung cầu điện để yêu cầu EVN phải cam kết mua từ 80-85% tùy theo từng năm và tùy từng loại hình nhà máy điện - như với thủy điện là 80% (vì còn phụ thuộc vào nguồn nước), nhiệt điện là 85%. Tuy nhiên, hiện nay thị trường điện đã chuyển sang cấp độ bán buôn. Và theo đại diện Bộ Công Thương thì cuối năm nay dự kiến sẽ ban hành về cơ chế DPPA – là cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp - cho phép các đơn vị phát triển năng lượng tái tạo (NLTT) được trực tiếp bán điện cho các khách hàng cuối cùng. Theo đó, sẽ có các cơ chế, chính sách mới phù hợp với thị trường điện có nhiều người bán, nhiều người mua thay vì chỉ có EVN và các Tổng công ty điện lực hiện nay. Sản lượng điện cam kết sẽ do hai bên – bên bán và bên mua tự thỏa thuận với nhau, nhưng cơ quan quản lý nhà nước vẫn đưa ra giới hạn không thấp hơn 60%, còn cao nhất là 100% sản lượng có thể phát của các nhà máy - tức là việc huy động khi đó hoàn toàn phụ thuộc vào thị trường.
Về kiến nghị của Nhà máy Nhiệt điện An Khánh, ông Nguyễn Anh Tuấn - Cục trưởng Cục Điều tiết Điện lực, Bộ Công Thương cho rằng "hiện nay thông thường đối với các nhà máy nhiệt điện cam kết ở mức 85% bởi vì phụ tải của Việt Nam thay đổi nhiều và chúng ta phụ thuộc rất nhiều vào nhu cầu phụ tải cũng như thủy văn của các hồ thủy điện. Đối với nhà máy nhiệt điện An Khánh - Bắc Giang đang đề xuất ở mức 90% là cao hơn so với bình thường - đây chính là điều cần phải có sự thương thảo, thảo luận để làm sao chúng ta có cơ chế cho phù hợp".
Đồng quan điểm với EVN khi cho rằng các nhà đầu tư IPP, BOT mong muốn minh bạch, rõ ràng các cơ chế, chính sách của Chính phủ và Bộ Công Thương để các nhà đầu tư tìm hiểu, qua đó quyết định trên cơ sở xác định khả năng đầu tư. Nhiều chuyên gia cũng cho rằng, thực tế việc phát triển điện mặt trời thời gian qua đã cho thấy hơn 100 doanh nghiệp đầu tư vào các dự án điện mặt trời đã không cần sự bảo lãnh của Chính phủ từ chính sách vốn hay đất đai… mà mấu chốt của vấn đề chính là chính sách giá điện 9,35 cent/kWh kéo dài trong suốt 20 năm. Do vậy, để khuyến khích các nhà đầu tư vào ngành điện, Chính phủ và Bộ Công Thương cần có chính sách giá điện phù hợp ở cả đầu vào và đầu ra để đảm bảo cân đối của các bên tham gia thị trường. Đây cũng chính là điều kiện để các nhà đầu tư IPP cũng như BOT chuẩn bị tâm thế tham gia phát triển và hoàn thiện thị trường bán lẻ điện cạnh tranh vào năm 2023.